کتاب فرم + کد

از آن سو که معماری در ریشه خود به معنای فرا فنآوری است، در رویه خود به دنبال تولید زبان جدید اختصاصی و روشمند خود برای رسیدن به محصول می‌گردد و در این بستر نیازمند تعریف تکنیک‌های نوین و ابزارهایی است که این رویه را بیش از پیش غیرقابل پیش‌بینی و متفاوت رقم زنند.تبیین روش‌های متعدد برای تولید آثار هنری و طراحی مبتنی بر خوانش‌های نظری، چند دهه است که بیش از نتیجه نهایی و محصول مورد توجه قرار می‌گیرد. یکی از دلایل این امر را می‌توان از جریان‌ها و جنبش‌های هنر پست مدرن بازخوانی کرد و جنبه دیگر، این است که خلق روش و رویه برای طراحی به مثابه دستگاهی عمل می‌کند که خود منجر به شکل‌گیری تعداد زیادی اثر هنری خواهد شد. بیش از ایده استعاری، رویه و روشی که طراح یا هنرمند برای به پیش راندن ایده به کار می‌بندد تا اثر یا محصول به حالت‌های مختلف نمایان شود، مورد توجه قرار می‌گیرد که در بطن خود گویای چرایی اهمیت این روشمندی برای مسیر طراحی است: تولید حالت‌های مختلف!

این تمرکز بر رویه طراحی و روشمندی آن، هم هنرمندان و طراحان را صاحب امضا می‌کند، هم آن‌ها را از ورطه میرایی جرقه‌های اولیه و آفرینش‌های ناتمام بیرون می‌کشد و به آن‌ها فرصت می‌دهد تا با خلق پروسه و رویه، از ایده‌های اولیه خود به محصولات و آثار چندگانه دست یابند. تمرین‌های پر تکرار جهت به وجود آوردن آثار طراحی و هنری ارزشمند، ضرورت و نیاز به تکنیک‌ها را فراهم می‌آورد تا به مولفین امکان تکرار و بازبینی، بازخوانی و تغییر را بدهد. به گونه‌ای که نخ تسبیح روایت گسسته نشود و حالت‌های تکامل ایده از شکل‌گیری جنینی تا تولد محصولش قابل بازنگری و تغییر باشد.

این نگاه برخاسته از نیاز به تولید فرم‌های جدید با تکنیک‌ها و ابزارهای جدیدی است که پوشش و پوسته کهنه خود را بشکافند و موجود جدیدی را از دل آن بازآفرینی کنند. این ابزارها یاری می‌رسانند تا بارها محصولِ به دنیا آمده، در رویه‌ای انتقادی نسبت به حالت اولیه خود رفت و برگشت کرده و تکمیل شود. هم چنین کد به مثابه زبان ارتباطی جدیدی عمل می‌کند که خود را دوباره از ژنتیک‌های اولیه زبانی برای رسیدن به فرم باز می‌آفریند. این زبان جدید خود ابزار تولید فرم‌های متعددی می‌شود که مختص طراح و هنرمندی است که آن را می‌نویسد، در نتیجه تنوع فرمی بسیار زیادی را برای مولف به همراه دارد. همچنین بستر جدیدی برای زایش فرم در ارتباط با معیارها و پارامترهای مختلفی است که می‌تواند در نوشتن کد در نظر گرفته شود. توسعه این رویه‌ها به وسیله کد خود به وجود آورنده رویه‌های زاینده بعدی هستند و تکمیل‌کننده رویه‌های پیش از خود. به این ترتیب مسیر آفرینش اثر هنری و طراحی، منعطف و زاینده می‌شود به گونه‌ای که ظرفیت تولید محصولات متنوع را بازآفرینی کند.

با نگاهی به کتاب «فرم و کد» می‌توان خوانش کرد که این کتاب ضرورت لازم برای تعریف زبان و رویه‌های طراحی در هنرهای بصری و معماری به واسطه نرم‌افزارها را تبیین می‌کند و از این جنبه ترجمه و انتقال اطلاعات این کتاب به زبان فارسی می‌تواند تغییردهنده نگاه طراحان باشد و آن‌ها را به سمت تولید روش‌های جدید برای خلق آثارشان سوق دهد. به امید این‌که چنین شود.

آرمتی رحمانی

طراح ارشد شرکت «فناوری، معماری»

نخست: هر زمان که از طراحی و عام‌تر از آن از «هنر» صحبت می‌شود، ذهن من با مفهوم «خلاقیت» درگیر می‌شود. و برای من که پیش‌زمینه‌ای از کامپیوتر و ریاضی دارم؛ خلاقیت به معنای تفکر آزاد بدون قاعده یا حداقل خارج از روش‌ها و قاعده‌های معمول بود یا به معنای به کار بردن ابزارها و روش‌های موجود در فرآیندهایی که در اصل برای آن خلق نشده‌اند. با چنین دیدی، درک من از هنر معمولا نبوغی ذاتی و «آن»ی بود که به سادگی و با تمرین و فرمول قابل اکتساب نبود.
دوم: دنیای ما بیش از آن‌چه فکر می‌کنیم به کدها وابسته است. از مایکروفری که با آن غذا گرم می‌کنیم، تا «واحد کنترل موتور» یا ECU ساده‌ترین خودروها تا گوشی تلفنی که به واقع دیگر همراه دایمی ماست، تا الگوریتمی که در پلتفرم ویدیویی محبوب‌تان به شما سریال و فیلم پیشنهاد می‌دهد؛ براساس صدها هزار یا حتی میلیون‌ها خط کد کار می‌کنند. همه این‌ها بدون محاسبات و بدون کدها عملا قابل تصور نیستند. آن‌ها را بفهمیم یا نه، کدها تصمیم‌گیری درباره بخش عظیمی از زندگی روزمره ما را برعهده دارند.
سوم: برخلاف آن‌چه در مورد نخست عنوان کردم، هندسه، تجرید، زیبایی‌شناسی ماشینی، تولید مکانیکی و استفاده از الگوریتم‌ها و رویه‌ها (چه دیجیتال و کامپیوتری و چه غیردیجیتال) تم‌های اصلی مورد استفاده در تمام هنرهای قرن بیستم بوده‌اند. درک این موضوع کمی پیش‌تر با مطالعه و بررسی تاریخ و آثار ژانر «هنر مولد» و همین‌طور بواسطه تعامل با دوستانی که در زمینه‌های هنرهای دیجیتال، معماری پارامتریک و ساخت‌وتولید (fabrication) فعالیت می‌کردند نصیب من شد و برای من نقطه عطف بزرگی بود. چرا که نشان می‌داد راهی برای پیوند زدن دو مورد نخستین؛ یعنی دنیای رنگارنگ، سرخوشانه و آزاد هنر و دنیای ریاضی، الگوریتمی و قاعده‌مند من وجود دارد. من اگرچه به دنبال هنرمند شدن نبودم، اما می‌خواستم راهی برای درک هنرها و آثار هنری پیدا کنم.
رسیدن به آن چسب یا پل متصل کننده، نه ساده بود و نه مسیری مشخص و تعریف‌شده داشت. در نگاه گذرایی که به زبان‌های مختلف برنامه‌نویسی، کتاب‌های تاریخ هنر، مجموعه‌های آثار هنری و غیره داشتم به نظرم کتاب حاضر با نام اصلی Form+Code in Design, Art and Architecture درست در همان نقطه اتصالی ایستاده بود که در جست‌وجوی آن بودم: در تقاطع هنر و کدهای کامپیوتری.
این کتاب با معرفی کدها و اهمیت آن‌ها شروع می‌شود. کمی بعدتر می‌بینیم کامپیوترها در همین تاریخچه‌ کوتاه نیم‌قرنی‌شان چه ارتباط نزدیکی با ایده‌های خلق فرم و تولید آثار هنری داشته‌اند. و در نهایت در فصل‌های بعدی از تکنیک‌ها و روش‌هایی صحبت می‌شود که کامپیوترها به کمک آن می‌توانند در فرآیندهای خلق فرم یا طراحی به کار گرفته شوند. این تکنیک‌ها و روش‌ها از چیزهای ساده‌ای نظیر «تکرار» آغاز می‌شوند و تا مفاهیم پیچیده‌ای مانند «هوش مصنوعی» و «الگوریتم‌های ژنتیک» پیش می‌روند.
در نتیجه این کتاب می‌تواند برای بسیاری دیگر که وضعیتی مشابه من دارند مفید باشد. در واقع مخاطبین این کتاب طیف وسیعی از دانشجویان و فعالان رشته‌های طراحی، گرافیک، هنر، فیلم‌سازی و معماری تا افراد عادی علاقه‌مند به هنرهای دیجیتال را در بر می‌گیرد. به همین دلیل به نظرم برگردان آن به فارسی و قرار دادن آن در دسترس این مخاطبین ایده‌ای جذاب و سودمند بود.
ایده‌ای که البته بدون حمایت و همراهی‌های مادی و معنوی شرکت «فناوری، معماری» و بویژه جناب آقای مهندس حمیدرضا رحمانی و سرکار خانم دکتر آرمتی رحمانی ممکن نمی‌شد، که لازم می‌دانم مراتب سپاسگزاری خود از ایشان را همین‌جا اعلام کنم. در واقع ترجمه این کتاب در دپارتمان تحقیق و توسعه این شرکت و در طول زمانی نزدیک به یک سال و نیم انجام شده است. در نهایت برگردان فارسی این کتاب را به همه کسانی تقدیم می‌کنم که به «هنر برنامه‌نویسی» عشق می‌ورزند.

احمد شریف‌پور

دپارتمان تحقیق و توسعه شرکت «فناوری معماری»